Jod to pierwiastek chemiczny, należący do grupy fluorowców. Jego rozpowszechnienie w przyrodzie jest stosunkowo niskie, a w największych ilościach występuje w solankach i wodzie morskiej. Jod stanowi dla człowieka niezbędny mikroelement, dostarczany razem z wodą i pożywieniem. Prawidłowe funkcjonowanie organizmu może zaburzyć zarówno jego niedobór, jak i nadmiar.
Właściwości jodu
Jod odgrywa kluczową rolę w produkcji hormonów tarczycy, czyli tyroksyny (T4) oraz jej formy aktywnej – trójjodotyroniny (T3). Ich prawidłowe stężenie ma wpływ na funkcjonowanie wszystkich komórek organizmu, dlatego determinuje właściwy rozwój i funkcjonowanie układu nerwowego, mózgu, przysadki mózgowej, serca, mięśni czy nerek. Poprzez produkcję hormonów tarczycy, jod reguluje również procesy związane ze wzrostem i dojrzewaniem komórek organizmu. Jego udział jest kluczowy dla procesów wytwarzania energii, oddychania komórkowego oraz utrzymywania właściwej temperatury ciała.
Źródła jodu
Jod występuje przede wszystkim w wodach i glebach okolic nadmorskich. Im większa odległość od morza, tym naturalne ziemskie zasoby tego pierwiastka stają się uboższe. Najmniejsza zawartość jodu występuje w wodach i glebach okolic podgórskich oraz górskich. W organizmie zdrowego człowieka znajduje się ok. 30-50 mg tego pierwiastka, a największą zdolność do jego gromadzenia posiada tarczyca. Jod występuje również w pokarmach, takich jak jaja, mleko, ryby czy warzywa. Ilość pierwiastka w żywności jest ściśle uzależniona od jego obfitości w glebie i wodzie terenów, z których pozyskiwane są te produkty spożywcze.
Niedobór jodu
Niedostateczna podaż jodu z pożywieniem i wodą może prowadzić do rozwoju wola tarczycy. Takie zagrożenie jest szczególnie wysokie w okolicach górskich, których tereny były dawniej miejscami epidemicznych problemów z tarczycą u osób dorosłych oraz wrodzonym zespołem niedoboru jodu u dzieci. Obecnie niedostatek tego pierwiastka niweluje się poprzez jodowanie soli kuchennej, a także stosowanie specjalnych dodatków do żywności. U dorosłych niedobór jodu może prowadzić do niewydolności tarczycy, upośledzać funkcje rozrodcze i utrudniać utrzymanie ciąży, a także zahamowywać wiele procesów życiowych. U dzieci spowalnia rozwój fizyczny i wzrost oraz ogranicza zdolności intelektualne, powodując np. problemy z nauką.
Nadmiar jodu
Dzienne zapotrzebowanie organizmu na jod jest bardzo niskie, ponieważ wynosi zaledwie 200 mikrogramów. Większość osób dobrze toleruje nadmiar tego pierwiastka, który może być w dużych ilościach dostarczany z żywnością. W specyficznych przypadkach mogą jednak występować niekorzystne objawy, nawet przy spożyciu na poziomie uznawanym za bezpieczny dla populacji. Dotyczy to zwłaszcza osób z autoimmunologicznymi schorzeniami tarczycy, u których pojawić mogą się zmiany skórne, odczyny alergiczne, nadprodukcja śluzu w oskrzelach czy wzmożona aktywność gruczołów ślinowych. W rzadkich przypadkach przyjęcia bardzo dużych dawek pierwiastka, występuje ryzyko zatrucia jodem.
